Химия

Урок па тэме:  “Рэакцыі іоннага абмену. Умовы працякання

рэакцый іоннага абмену.”. 8 клас

 Прэзентацыя "Рэакцыі іоннага абмену. Умовы іх працякання"

В. М. Дзямчук, настаўнік хіміі дзяржаўнай установы адукацыі

“Любанская сярэдняя школа Лунінецкага раёна”

 

Мэты  ўрока:

- арганізаваць дзейнасць вучняў  для замацавання ведаў аб працэсах, што адбываюцца ў растворах электралітаў - рэакцыях іоннага абмену,  выяўлення ўмоў, пры якіх  іонныя рэакцыі працякаюць неабарачальна;

- прадоўжыць  фарміраваць у вучняў ўменні састаўляць ураўненні рэакцый іоннага абмену ў малекулярным і іонным выглядзе;

- арганізаваць работу, накіраваную на фарміраванне даследчых уменняў вучняў;

- спрыяць фарміраванню ў вучняў лагічнага мыслення, умення хутка і якасна прымяняць атрыманыя веды на практыцы, развіваць навуковую мову вучняў;

- спрыяць выхаванню ў вучняў навукова абгрунтаванага ўспрымання навакольнага  свету, самастойнасці меркаванняў, пачуццё адказнасці, уменняў працаваць у парах, групах, культуры хімічнага эксперыменту (правіл работы ў кабінеце хіміі).

 

Тып урока: урок замацавання і развіцця ведаў, уменняў, навыкаў.

Формы работы: франтальная, індывідуальная, парная, групавая.

Метады:  - славесныя: гутарка, рассказ;

                  - наглядна-практычныя: дэманстрацыя доследаў, картачкі з 

                    заданнямі;  

                  - практычныя: лабараторны дослед.

Інтэрактыўны элемент урока – камп’ютарная прэзентацыя.

 

Абсталяванне і рэактывы:

- камп'ютар, праектар, экран, прэзентацыя ў “PowerPoint”;

- вучэбны дапаможнік: Шымановіч І. Я.Хімія. Падручнік для 8 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі. – Мінск: Народная асвета, 2011;

-  інструктыўныя карткі для правядзення лабараторнага доследу, «ацэначныя лісты вучня», дыягнастычныя матэрыялы па тэме «Рэакцыі іоннага абмену»(тэст));

- на сталах вучняў знаходзяцца: штатыў з прабіркамі, растворы фенолфталеіну, сернай кіслаты, гідраксіду калію і натрыю, сульфату калію, карбанату натрыю, саляная кіслата;

-  на стале настаўніка знаходзяцца: штатыў з прабіркамі, крышталічныя карбанат натрыю і лімонная кіслата, растворы карбанату натрыю, лімоннай кіслаты, хларыду натрыю і  гідраксіду калію.

Тэхналогія: элементы тэхналогіі праблемнага навучання, тэхналогіі развіваючага навучання, гульнявых тэхналогій.

         Эпіграф  урока:  «Проста ведаць - яшчэ не ўсё, веды патрэбна ўмець выкарыстаць». І. В. Гётэ.  

Ход урока

І.Арганізацыйны момант.

Мэта: забяспечыць знешнія абставіны і псіхалагічную падрыхтоўку да ўрока.

Псіхалагічны настрой на ўрок ствараем з дапамогай музычнага ўступлення (шум  вадапада).

ІІ. Матывацыя.

Мэта: забяспечыць разуменне вучнямі мэты ўрока.

Настаўнік.  Сёння мы прадоўжым  вывучаць тэму “ Рэакцыі іоннага абмену”. (Слайд 1). Эпіграфам нашага ўрока з’яўляецца  выказваннне «Проста ведаць - яшчэ не ўсё, веды патрэбна ўмець выкарыстаць». Гэтыя словы належаць І. В. Гётэ. (Слайд 2).  Чаму іменна гэтае выказванне  мы пакладзем у аснову нашага ўрока? Як вы думаеце? (Адказы вучняў). 

Ну, а цяпер, зыходзячы з дэвіза ўрока і назвы тэмы разам вызначым мэты нашага ўрока. (Адказы вучняў).

ІІІ. Актуалізацыя і праверка ведаў.

Мэта: актуалізаваць суб’ектны вопыт вучняў, які спатрэбіцца ім пры раскрыцці тэмы.

Настаўнік. На мінулых уроках мы знаёміліся з тэорыяй электралітычнай дысацыяцыі, з рэакцыямі іоннага абмену, з умовамі працякання іонных рэакцый. Веды па пройдзеных тэмах  спатрэбяцца  нам на сёняшнім уроку. Таму  спачатку правядзём размінку і  паўторым асноўныя паняцці гэтых тэм.

У час урока вы будзеце весці «ацэначныя лісты», куды будзеце заносіць колькасць балаў, атрыманых пры выкананні розных заданняў)(Дадатак 1).

Размінка.

Заданне №1. «Хімічны трэнажор». (Слайд  3).

Закончы сказ адным словам. Вучні  дабаўляюць  у сказы патрэбныя словы.

1. Дадатна зараджаныя часцінкі - …(катыёны).

2. Адмоўна зараджаныя часцінкі - …(аніёны).

3. Рэчывы , водныя растворы або расплавы якіх праводзяць электрычны ток - …(электраліты).

4. Працэс распаду электралітаў на іоны пры растварэнні або расплаўленні рэчыва  - ….(электралітычная дысацыяцыя).

5. Электраліты,  пры дысацыяцыі якіх у водных растворах у якасці аніёнаў утвараюцца толькі  гідраксід-іоны  - …(асновы)

6. Электраліты,  пры дысацыяцыі якіх у водных растворах у якасці катыёнаў утвараюцца толькі іоны вадароду - …(кіслоты).

7. Электраліты,  пры дысацыяцыі якіх у водных растворах утвараюцца  звычайна катыёны металаў і аніёны кіслотных астаткаў- …(солі).

8. Рэакцыі, якія адбываюцца ў водных растворах з удзелам іонаў электралітаў - …(іонныя рэакцыі).

Самакантроль. (За кожны  правільны адказ пастаўце   1 бал, усяго за заданне -  8 балаў).

Заданне № 2. «Куча малая». (Слайд 4). На слайдзе беспарадкова запісаны формулы іонаў: Ca²⁺; K⁺; CI^-; Mg²⁺; SO₄^2-; CO₃^2-; Fe³⁺; OH^- .  Размяркуйце іх па дзвюх папках з назвамі «КАТЫЁНЫ» і «АНІЁНЫ».

Узаемакантроль.(Слайд 5).( За правільна выкананае заданне пастаўце 1 бал).

Заданне 3. «Знайдзі мяне». (Слайд 6). Укажыце моцныя электраліты.

 HCI; BaSO₄; KOH; Ba(OH)₂; Fe(OH)₃; Na₂CO₃; Ca₃(PO₄)₂ . Правяраем правільнасць  выконвання задання.

Узаемакантроль. (Слайд 7). ( За правільна выкананае заданне пастаўце 1 бал).

Заданне  4. «Ау, электраліты! » . Напішыце ўраўненні дысацыяцыі ў водных растворах прапанаваных рэчываў  у заданні №3. (Слайд 8). Адначасова каля дошкі працуе  адзін  вучань (рашае на адваротным баку дошкі). Аналізуем вынікі выканання задання.

Самаправерка.(Слайд 9). (За кожнае  правільна састаўленае ўраўненне пастаўце 0,5 бала, усяго за заданне -2 балы).

IV. Сістэматызацыя,  абагульненне ведаў.

Мэта:  забяспечыць абагульненне і сістэматызацыю ведаў у вучняў пра рэакцыі іоннага абмену і ўмовы іх працякання, пра алгарытм састаўлення ўраўненняў  рэакцый іоннага абмену.

Настаўнік. Давайце ўспомнім, якія рэакцыі называюцца рэакцыямі іоннага абмену? (Адказы вучняў). Рэчывы з якім тыпам сувязі можна аднесці да электралітаў? (Адказы вучняў). (Іонным – асновы, солі;  кавалентным палярным – кіслоты). А цяпер ўспомнім, пры якіх умовах яны працякаюць. (Адказы вучняў).

Ствараем праблемную сітуацыю. Праводзім дэманстрацыйны дослед. Бяром крышталічныя карбанат натрыю і лімонную кіслату. Змешваем іх. Ці назіраем прыкметы рэакцый? Чаму? (Адказы вучняў). Што неабходна зрабіць для таго, каб рэакцыя адбылася? (Адказы вучняў).  (Растварыць крышталічныя рэчывы. Іоны ў цвёрдых рэчывах знаходзяцца ў вузлах крышталічнай рашоткі і не могуць перамяшчацца свабодна, для таго каб абмяняцца іонамі, а ў растворы гэта становіцца магчымым). Праводзім рэакцыю паміж растворамі гэтых электралітаў. Якія прыкметы назіраем? (Адказы вучняў). (Вылучэнне газу).Значыць,  рэакцыі  паміж іонамі  працякаюць у … (растворах) электралітаў  і называюцца… (іоннымі рэакцыямі або рэакцыямі іоннага абмену (РІА)). Так як рэакцыі абмену працякаюць у растворах электралітаў, то і ўраўненні гэтых рэакцый будем запісваць у выглядзе іонаў(т. як рэакцыі працякаюць не паміж малекуламі , а паміж іонамі). І такія ўраўненні будуць называцца … (іоннымі). Успомнім  парадак састаўлення ўраўненняў іонных рэакцый.(Адказы вучняў). Запрашаем да дошкі аднаго вучня. На прыкладзе ўзаемадзеяння салянай кіслаты і карбанату натрыю  замацоўваем алгарытм састаўленя РІА:  запіс малекулярнага ўраўнення, поўнага  іоннага і іоннага скарочанага ўраўненняў рэакцыі.

Ствараем наступную праблемную сітуацыю. Праводзім дэманстрацыйны дослед. Да раствору хларыду натрыю прыліваем раствор гідраксіду калію. Ці адбываецца гэтая рэакцыя? Чаму? (Адказы вучняў). ( Не назіраем прыкметы хімічных рэакцый? Няма пары катыёнаў і аніёнаў, якія могуць звязацца паміж сабой з утварэннем новага рэчыва, г.зн рэакцыя абарачальная, не ідзе да канца)). Запішам малекулярнае і поўнае  іоннае ўраўненні  гэтай рэакцыі. Пры  якіх жа ўмовах працякаюць рэакцыі іонага абмену ў растворах электралітаў?(Адказы вучняў). ( Калі катыёны могуць звязацца з аніёнамі , г.зн.  пры гэтым утвараецца асадак,  газ  або рэчывы, якія мала дысацыіруюць на іоны. Рэакцыя неабарачальная, г. зн.  ідзе да канца). (На слайдзе  дэманструецца схема-канспект пра рэакцыі іоннага абмену і ўмовы іх праходжання).(Слайд 10).(Дадатак 2).

 А зараз мы пагуляем у гульню  «Правер суседа». (Слайд 11). Работа ў парах.

Састаўце ўраўненні рэакцый  ў малекулярным, поўным і скарочаным іонным выглядзе, укажыце ўмовы працякання хімічных рэакцый:

1 вучань:   гідраксід калію  +  серная кіслата  → …;                               

 2 вучань:  хларыд жалеза(ІІІ) + гідраксід калію  →  … .                             

Узаемаправерка( абмен сшыткамі). (Ключ для праверкі задання. (Слайд 12).). (За кожнае правільна састаўленае ўраўненне пастаўце  1 бал, усяго за заданне  - 3 балы).

          Наступная гульня  -   “Рэанімацыя”.(Слайд 13).  Састаўце  малекулярныя ўраўненні рэакцый,  якія выражаны  наступнымі скарочанымі іоннымі ўраўненнямі:

1 вучань : 2Н⁺  + CO₃^2-  → CO₂  + Н₂О ;

2 вучань:  Cu²⁺ + 2OH^- → Cu (OH )₂  .

Узаемаправерка( абмен сшыткамі). (Ключ для праверкі задання. (Слайд 14).). (За  правільна састаўленае ўраўненне пастаўце  1 бал).

V. Фізкультмінутка.

Мэта: стварыць умовы для зберажэння і захавання здароўя вучняў.

Гімнастыка для вачэй “Пальчык”. Прыцісніце палец да пераносіцы і паглядзіце на яго. Затым марудна адводзьце палец ад сябе, працягваючы сачыць за ім вачыма. Паўтарыце гэтае практыкаванне некалькі разоў.(Слайд 15).

VІ. Замацаванне ведаў.

Мэта: арганізаваць работу  вучняў па прымяненню і замацаванню ведаў пра рэакцыі, якія адбываюцца ў растворах электралітаў і ўмовах іх праходжання  на практыцы (з дапамогай хімічнага эксперымента)  .

Настаўнік.  Пры дапамозе чаго мы можам даведацца пра таямніцы, якія адбываюцца ў растворах электралітаў?(Адказы вучняў).( Хімічнага эксперымента).

Так, зараз пераходзім да практычнай часткі ўрока, эпіграфам  да якой стануць словы Д.І.Мендзялеева “ Дослед – найкарацейшы шлях да пазнання сапраўднасці”. (Слайд 16).Як вы думаеце, чаму пад такім эпіграфам мы будзем працаваць? (Адказы вучняў). Вам неабходна правесці наступны лабараторны дослед, у выніку якога вы павінны даказаць,  што пры дадзеных умовах рэакцыі іоннага абмену ідуць да канца,  з’яўляюцца абарачальнымі.

Работа ў групах(па 4-5 вучняў). Праводзіцца навучанне правілам бяспекі пры рабоце : з растворамі кіслот, шчолачаў і солей; са шкляным посудам.  Вучні працуюць па  інструктыўных картачках.(Дадатак 3).  Ад кожнай групы адзін вучань дакладвае  аб выніках праведзенага доследу, робіць вывады. Справаздачу аб праведзеных доследах афармляюць у наступнай табліцы.( Слайд 17).

Выкананне доследу (рысунак)	Назіранні	Ураўненні рэакцый, вывад

Самакантроль. (За правільна выкананае эксперыментальнае заданне пастаўце 4 балы: 3 балы за ўраўненні рэакцый і 1 бал – за вывад).(Слайд 18).

VІІ. Кантроль засвоеных ведаў.

Мэта:  выявіць якасць і ўзровень засваення ведаў вучнямі; выявіць недахопы  і правесці карэкцыю выяўленых прабелаў у ведах вучняў.

Правядзенне тэставай работы. (Дадатак 4).

Узаемаправерка. (Слайд 19).(За кожны правільны адказ  пастаўце 1 бал, усяго за тэст -10 балаў ).

         VІІІ. Дамашняе заданне.

Мэта: забяспечыць разуменне вучнямі мэты, зместу і спосабаў выканання дамашняга задання.

Настаўнік дае кароткі інструктаж па выконванню дамашняга задання.

§ 33, заданні 6,10.(Слайд 20).

ІХ. Рэфлексія.

Мэта: стварыць сітуацыю рэфлексіі па прычыне ўсведамлення вучнямі сябе ў дзейнасці, якую яны выконвалі.

 У пачатку ўрока  вашай увазе былі прапанаваны гукі вадападу. Як гэта звязана з нашай тэмай урока?  (Адказы вучняў).

Як вы лічыце, ці дасягнулі вы мэты ўрока? (Адказы вучняў).

Ці вызвала тэма ўрока цікавасць? (Адказы вучняў).

Як вы думаеце, ці спатрэбіцца вам гэта ў жыцці? (Адказы вучняў).

 Падлічыце свае балы ў лісце “самаацэнкі” і з дапамогай шкалы выстаўце  сабе адзнаку ў сшытках і здайце іх мне для выстаўлення адзнак у журнал.

Малайцы, вы сёння добра папрацавалі і паказалі нядрэнныя веды, асабліва пры правядзенні практычнай часткі ўрока.

А цяпер адзначце свой стан і настрой пасля праведзенага ўрока на “дрэве стану”. Уважліва разгледзьце малюнак і абвядзіце таго чалавечка, кім вы сябе адчуваеце пасля нашага ўрока .(Слайд 21).

Дзякуй вам за ўрок! Да пабачэння!(Дадатак 5).(Слайд 22).

 

---

Дадатак 1

«Ацэначны ліст вучня»

Назвы заданняў	Інструкцыя па ацэньванню заданняў	Колькасць балаў, якія набраў вучань
«Хімічны трэнажор»	За кожны  правільны адказ пастаўце  1 бал, усяго за заданне -  8 балаў
«Куча малая»	За правільна выкананае заданне пастаўце 1 бал
«Знайдзі мяне»	За правільна выкананае заданне пастаўце 1 бал
«Ау, электраліты!»	За кожнае правільна састаўленае ўраўненне пастаўце 0,5 бала, усяго за заданне -2 балы
«Правер суседа»	За кожнае правільна састаўленае ўраўненне пастаўце  1 бал, усяго за заданне -  3 балы
«Рэанімацыя”	За правільна састаўленае ўраўненне пастаўце  1 бал
Хімічны эксперымент	За правільна выкананае эксперыментальнае заданне пастаўце 4 балы: 3 балы за ўраўненні рэакцый і 1 бал – за вывад
Тэставая работа	За кожны правільны адказ  на пытанне тэста пастаўце 1 бал, усяго за тэст -10 балаў

Падлічыце агульную колькасць балаў і згодна наступнай табліцы   пастаўце сабе адзнаку за ўрок

Колькасць балаў атрыманых на ўроку	Адзнака за вучэбную дзейнасць на ўроку
1	1
2	2
3—5	3
6—8	4
9—11	5
12—14	6
15—18	7
19—23	8
24—28	9
29—30	10

Мая адзнака за ўрок : __   

Дадатак 2

Схема-канспект “Рэакцыі іоннага абмену”

 

CuSO₄ + 2КOH →Cu(OH)₂   + К₂SO₄                                             малекулярнае ўраўненне

Cu²⁺ +  SO₄^2- + 2К⁺ + 2OH^- → Cu(OH)₂    + 2К⁺ + SO₄^2-             поўнае іоннае ўраўненне

Cu²⁺ +2OH^- → Cu(OH)₂                                                                                       скарочанае іоннае ўраўненне

 

Увага!  Пры запісах іонных ураўненняў рэакцый карыстайцеся табліцай растваральнасці.

 

---

Дадатак 3

 Інструктыўныя картачкі да лабараторнага доследу

 

Заданне для першай групы.

Да 1-2 мл раствору гідраксіду калію дабаўце некалькі кропель фенолфталеіну( што назіраеце?), а затым да атрыманага раствору прыліце прыкладна 1 мл салянай кіслаты. Адзначце прыкметы рэакцый. Састаўце ўраўненне рэакцыі нейтралізацыі ў малекулярным, поўным і скарочаным іонным выглядзе.  Зрабіце вывад.

 

Заданне для другой групы.

Да раствору сульфату медзі(ІІ) аб'ёмам  прыкладна 1 мл  дабаўце некалькі кропель раствору гідраксіду натрыю. Якія прыкметы назіраеце? Састаўце ўраўненне рэакцыі  ў малекулярным, поўным і скарочаным іонным выглядзе. Зрабіце вывад.

 

Заданне  для трэцяй групы.

Да1-2мл  раствору карбанату натрыю  дабаўце  прыкладна 1 мл раствору салянай кіслаты. Якія прыкметы назіраеце?  Састаўце ўраўненне рэакцыі  ў малекулярным, поўным і скарочаным іонным выглядзе.Зрабіце вывад.

 

Заданне  для чацвёртай группы.

Да1 -2 мл  раствору хларыду натрыю прыліце такі ж аб'ём сульфату калію. Ці назіраеце  прыкметы хімічнай рэакцыі? Састаўце ўраўненне рэакцыі  ў малекулярным, поўным іонным выглядзе. Зрабіце вывад.

 

---

Дадатак 4

Тэставая работа

1. Якія з пералічаных  ніжэй рэчываў  могуць утварыцца ў ходзе рэакцый іоннага абмену? а)  Na₃PO₄;      б) Fe(OH)₃ ;      в) H₂O ;      г)  KOH .    

         2.  Газ выдзяляецца ў выніку ўзаемадзеяння іонаў:

а)  Ba²⁺  і  CO₃²⁻ ;    б)  2Н⁺  і  СО₃²⁻ ;    в)  Н⁺  і  ОН⁻;    г)  СО₃²⁻  і  Са²⁺.

 3. Могуць адначасова знаходзіцца ў растворы іоны:

         а)  Al³⁺  і  PO₄³⁻;    б)  Na⁺  і  NO₃⁻;      в)  K⁺   і  ОН⁻;   г) Ag⁺  і  Cl⁻. 

         4. Правая частка ўраўнення дысацыяцыі сульфату медзі(II): 

а)Cu + SO₃; б) Cu²⁺+ SO₄^2-; в)2Cu⁺+ SO₄^2-; г)Cu²⁺ + SO₃^2- .

5.Сутнасць рэакцыі паміж сульфатам жалеза(ІІ) і гідраксідам натрыю паказваецца скарочаным іонным ураўненнем:

а) Fe²⁺ + 2ОН^- = Fe(OH)₂;

б) Fe³⁺ + ЗОН^- = Fe(OH)₃;

в)2Na⁺ + S0₄^2- = Na₂S0₄;

г) FeS0₄ + 2Na⁺ + 2ОH^- = Fe(OH)₂ + 2Na⁺ + SO₄^2-.

6. Скарочанае іоннае ўраўненне   Ba²⁺ +  SO₄^2- →  BaSO₄↓ адпавядае  наступнаму малекулярнаму ўраўненню:

а) Ba + H₂SO₄  →  BaSO₄ + H₂;

б) BaO + SO₃  →  BaSO₄  ;

в) BaCl₂ + K₂SO₄  → BaSO₄ + 2KCl;

     г) BaO + H₂SO₄  →  BaSO₄ + H₂O.

7. З выдзяленнем газу працякае рэакцыя паміж растворамі:

а) нітрату серебра(І) і  салянай кіслаты;

б) карбанату барыюі гідраксіду кальцыю;

в) сульфату калію і сернай кіслаты;

     г) сульфіду натрыю і салянай кіслаты.

8. З выпадзеннем асадку працякае рэакцыя паміж растворамі:

а) сульфату калію і салянай кіслаты;

б) нітрату серабра(І) і хларыду натрыю;

в) гідраксіду калію і сернай кіслаты;

г) хларыду натрыю і салянай кіслаты.

9.Устанавіце адпаведнасць паміж зыходнымі рэчывамі і скарочаным іонным ураўненнем:

зыходныя рэчывы	іоннае ўраўненне
А.  Al2O3 + H2SO4 →       Б.  Al2(SO4)3 + KOH → В.  Al(OH)3  + H2SO4 →	1) Al3+ + 3OH- →  Al(OH)3↓ 2) H+ + OH- →  H2O       3) 2K+ + SO42- →  K2SO4   4) Al2O3 + 6H+ →  2Al3+ +3H2O   5) Al(OH)3 + 3H+ →  Al3+ +3H2O.

10. Прыкметай рэакцыі паміж гідраксідам медзі(ІІ) і  гідраксідам натрыю з’яўляецца:а) з’яўленне паху; б) утварэнне блакітнага асадку;

в) выдзяленне  газу;  г) выпадзенне асадку.

Дадатак 5

Рэфлексія “Дрэва стану”

разгарнуць » / « згарнуць